Terugblik 4 mei 2024

Toespraak burgemeester van den Bos

Dodenherdenking
Zaterdag 4 mei 2024 

Beste mensen, van harte welkom in de Maria Magdalena Kerk. Fijn en waardevol dat u hier bent. Een bijzonder warm welkom spreek ik uit richting onze veteranen. Het is een eer dat jullie er weer bij zijn. Een erkenning van het werk dat jullie gedaan hebben en waarvan jullie misschien nog steeds de gevolgen ondervinden.

Vandaag herdenken we samen alle burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden, of elders in de wereld, zijn omgekomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook bij oorlogen en vredesmissies erna. Wij doen dat hier voor de stad Goes. Tegelijk gebeurt het ook in de dorpen van onze gemeente door de inwoners daar. Zo staan we samen stil bij hen die hun leven gaven voor onze vrijheid. 

Vanmiddag mocht ik dat al doen aan het graf van verzetsstrijder M.D. de Groot, die 80 jaar geleden is gefusilleerd. Samen met nog vijf andere verzetsstrijders, ligt hij op een begraafplaats in Goes begraven. Hem, maar ook de anderen herdenken wij ook vanavond.

Daarvoor zijn we straks, om acht uur, twee minuten stil. Dat doen we uit respect voor de offers die zijn gebracht. Offers voor onze vrijheid. 

Tijdens die twee minuten zullen onze gedachten zijn bij diegenen die stierven. Soldaten die streden, slachtoffers die omkwamen door wrede regimes. Het is aan ons om de herinneringen aan hen levend te houden. Uit respect. En als waarschuwing. Want oorlog: dat nooit meer.

Beste aanwezigen, al 79 jaar staan we stil bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Een periode van onderdrukking die in Nederland na vijf lange jaren eindelijk ten einde kwam. Deze oorlog drukte een permanent stempel op ons land en op degenen die overleefden. Het is een litteken dat blijft schrijnen, ook bij de tweede en zelfs derde generatie. Daarom blijft herdenken zo belangrijk. Zelfs na bijna 80 jaar. 

Vandaag wil ik met jullie stilstaan bij het lot van twee dappere vrouwen, die tijdens de oorlog in onze stad een bijzondere rol hebben gespeeld. Het gaat om Kitty van Arenthals-Haasdonk en Trudy Middelburg. 

Kitty groeide op in het pand van de Twentsche Bank. Dat was een modern gebouw voor die tijd, met veel ruimte. In de kelder waren de safe en de knipkamers, op de begane grond was de bank, en boven woonde Kitty met haar familie.

Kitty was pas 4 jaar toen de oorlog uitbrak, maar kan zich de gebeurtenissen nog goed herinneren. Het was mooi weer. Kitty en haar zus hadden al een zomerjurkje aan. Vanuit haar slaapkamerraam kon Kitty uitkijken op de Grote Markt. En zij zag hoe Nederlandse soldaten hun geweren kapotsloegen op de straatstenen. Heel beangstigend vond Kitty dat. 
 

Kitty’s familie en wat mensen uit de buurt doken daarna de kelder in, onder de bank. Haar familie had ook haar ledikant daarheen verplaatst. Ze hadden immers geen idee hoe lang ze daar moesten blijven. 

Het hotel naast de bank kwam door de tijd heen vol te zitten met Duitse officieren. Kitty’s vader kreeg ook regelmatig het verzoek om onderdak te bieden aan Duitse soldaten. Hij wist dat altijd te omzeilen. Maar toen dat niet meer lukte, kregen ze een jonge vrouw in huis. 

Dat was de 20-jarige Trudy Middelburg uit Rotterdam. Zij moest op het politiebureau op de Grote Markt voor de Duitsers de telex bedienen. Wat de Duitsers niet wisten was, dat Trudy eígenlijk bij het verzet zat. Het politiebureau was daarom een goede plek om nuttige contacten op te doen. “Geen vragen stellen, en de deuren ’s avonds niet sluiten,” zei Trudy tegen Kitty’s moeder. Zo kon ze ’s nachts via de achterdeur naar buiten, de Stalstraat op. 

De volgende ochtend zag Kitty’s moeder dan distributiebonnen in haar kamer liggen. Die bracht Trudy stiekem naar Engelse piloten die waren neergeschoten in de polder. Kitty’s moeder hield hierover jarenlang haar mond en vertelde er pas over na de oorlog. Trudy werd deel van het gezin. Zelfs Sinterklaas werd samen gevierd. 

Aan het einde van de oorlog kwam Trudy nog even in Goes terecht. Ze trouwde met een politieman die ze in de oorlog had ontmoet. Later verhuisde ze naar Groningen. Toen Kitty en haar zus haar jaren later probeerden op te zoeken, was het te laat. Ze was op zestigjarige leeftijd overleden. Wel hebben ze haar dochter nog kunnen spreken. Die wist niets van haar moeders verzetsdaden af. Kennelijk heeft Trudy daar nooit over gesproken. 

Uiteindelijk is Kitty’s familie redelijk goed uit de oorlog gekomen. Haar vader had veel contacten, waardoor ze nog wel eens voedsel konden ruilen. Al ging dat een keer bijna mis. Haar vader en broer waren vertrokken naar een boer die bij de Planketent woonde. Die had gezegd dat ze wel een paar flessen melk konden krijgen. Op de terugweg werden ze beschoten, waardoor ze in de sloot moesten duiken. De angst van haar moeder maakte veel indruk op de jonge Kitty. En nu nog denkt Kitty als ze zelf in het gebied komt: "daar moesten ze wegduiken”. Ook is Kitty een oom verloren bij de Slag om de Schelde. Toen ze bij een documentaire een foto van hem voorbij zag komen, raakte haar dat diep. 

Kitty vertelt dat ze niet veel angsten heeft overgehouden aan de Duitse bezetting. Maar het uitbreken van de oorlog in Oekraïne bracht wel nare herinneringen naar boven. Ze doet niet graag haar gordijnen dicht vanwege het donker, en ook het geluid van de laarzen van de soldaten over de Grote Markt kan ze zich nog goed voor de geest halen.

We zijn inmiddels 79 jaar verder. En samen met jullie wil ik vier lessen trekken uit de geschiedenis van Kitty en Trudy.

De eerste les is de les dat er moed nodig is in moeilijke situaties. Bij Trudy was dat de moed om distributiebonnen te stelen en de moed om die te bezorgen bij Engelse piloten. Wie zou soortgelijke moed hebben als er nu oorlog uitbrak? Zeker als je wist dat je je heldendaad met de dood kon bekopen? 

De tweede les is dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Vrijheid is een groot goed, iets om te koesteren. Dat zien we nu in Oekraïne, en op heel veel andere plekken in de wereld. Er is angst, honger, pijn en verdriet. Wat voor ons tot het verleden behoort, is voor miljoenen mensen bittere realiteit. 

En dat kan ook hier weer gebeuren. Wees dankbaar voor onze vrijheid. Onderhoud die ook, want dat begint bij mij, bij u en bij iedereen persoonlijk. Verschillen en conflicten, praat ze uit in plaats van ze uit te vechten. En accepteer ook eens een nadeel of gun een ander iets.

De derde les kan zijn dat vrijheid eensgezindheid vraagt. Trudy kwam in een gezin dat meewerkte. Door niet te vragen, door de deur open te laten. Door niet angstig te zijn. Door niet te verraden. Ook in de huidige tijd zien we dat samenwerking nodig is om onze vrijheid te verdedigen. Zeker in Oekraïne is dat het geval. Bondgenoten moeten elkaar steunen. Daarom is het ook zo belangrijk dat wij een NAVO hebben. 

De laatste en vierde les is de les van Kitty. Wat je meemaakt in een oorlog gaat je niet in de koude kleren zitten. Kitty weet nog precies waar haar vader beschoten is. Ook schrikt ze van de beelden uit Oekraïne. Dat laat zien hoe belangrijk het is om het verleden goed te verwerken. Hoe belangrijk het is om te erkennen dat oorlogen diepe emoties achterlaten. Soms zijn die goed te hanteren, maar soms juist niet. Dat was toen zo en dat is nu nog zo. Het is nog steeds heel belangrijk dat we om mensen heen staan die dit soort ervaringen meemaken. Zo meteen zal Robin Imthoorn ons hierin meenemen. 

Beste mensen, ik rond af. Sinds 1945 leven wij in vrijheid. Dat is een lange tijd. En velen van ons weten niet beter. Maar onverschilligheid is gevaarlijk. Want vrijheid is kwetsbaar. Vrijheid vergt onderhoud. 

Haat en onverdraagzaamheid mogen we nooit accepteren. Nooit. We mogen niet accepteren dat groepen mensen worden gediscrimineerd vanwege hun godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap, seksuele gerichtheid of op welke grond dan ook. 

Verdraagzaamheid, tolerantie en respect vormen de basis van een vrije samenleving. En dat is hard werken. Alleen zo kan iedereen in vrede leven. En alleen dan zijn allen die hun leven gaven voor onze vrijheid, niet voor niets gestorven.

Ik dank u voor uw aandacht

Meer weten?

Meer informatie over herdenken in Nederland lees je op: Homepage - Nationaal Comité 4 en 5 mei : Nationaal Comité 4 en 5 mei